Sloka (श्लोक) 1
अर्जुन उवाच |
ज्यायसी चेत्कर्मणस्ते मता बुद्धिर्जनार्दन |
तत्किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि केशव ||३-१||
arjuna uvāca .
jyāyasī cetkarmaṇaste matā buddhirjanārdana .
tatkiṃ karmaṇi ghore māṃ niyojayasi keśava ||3-1||
Sloka (श्लोक) 2
व्यामिश्रेणेव वाक्येन बुद्धिं मोहयसीव मे |
तदेकं वद निश्चित्य येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् ||३-२||
vyāmiśreṇeva vākyena buddhiṃ mohayasīva me .
tadekaṃ vada niścitya yena śreyo.ahamāpnuyām ||3-2||
Sloka (श्लोक) 3
श्रीभगवानुवाच |
लोकेऽस्मिन् द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ |
ज्ञानयोगेन साङ्ख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् ||३-३||
śrībhagavānuvāca .
loke.asmina dvividhā niṣṭhā purā proktā mayānagha .
jñānayogena sāṅkhyānāṃ karmayogena yoginām ||3-3||
Sloka (श्लोक) 4
न कर्मणामनारम्भान्नैष्कर्म्यं पुरुषोऽश्नुते |
न च संन्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति ||३-४||
na karmaṇāmanārambhānnaiṣkarmyaṃ puruṣo.aśnute .
na ca saṃnyasanādeva siddhiṃ samadhigacchati ||3-4||
Sloka (श्लोक) 5
न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् |
कार्यते ह्यवशः कर्म सर्वः प्रकृतिजैर्गुणैः ||३-५||
na hi kaścitkṣaṇamapi jātu tiṣṭhatyakarmakṛt .
kāryate hyavaśaḥ karma sarvaḥ prakṛtijairguṇaiḥ ||3-5||
Sloka (श्लोक) 6
कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन् |
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते ||३-६||
karmendriyāṇi saṃyamya ya āste manasā smaran .
indriyārthānvimūḍhātmā mithyācāraḥ sa ucyate ||3-6||
Sloka (श्लोक) 7
यस्त्विन्द्रियाणि मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन |
कर्मेन्द्रियैः कर्मयोगमसक्तः स विशिष्यते ||३-७||
yastvindriyāṇi manasā niyamyārabhate.arjuna .
karmendriyaiḥ karmayogamasaktaḥ sa viśiṣyate ||3-7||
Sloka (श्लोक) 8
नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः |
शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्ध्येदकर्मणः ||३-८||
niyataṃ kuru karma tvaṃ karma jyāyo hyakarmaṇaḥ .
śarīrayātrāpi ca te na prasiddhyedakarmaṇaḥ ||3-8||
Sloka (श्लोक) 9
यज्ञार्थात्कर्मणोऽन्यत्र लोकोऽयं कर्मबन्धनः |
तदर्थं कर्म कौन्तेय मुक्तसङ्गः समाचर ||३-९||
yajñārthātkarmaṇo.anyatra loko.ayaṃ karmabandhanaḥ .
tadarthaṃ karma kaunteya muktasaṅgaḥ samācara ||3-9||
Sloka (श्लोक) 10
सहयज्ञाः प्रजाः सृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापतिः |
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् ||३-१०||
sahayajñāḥ prajāḥ sṛṣṭvā purovāca prajāpatiḥ .
anena prasaviṣyadhvameṣa vo.astviṣṭakāmadhuk ||3-10||
Sloka (श्लोक) 11
देवान्भावयतानेन ते देवा भावयन्तु वः |
परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ ||३-११||
devānbhāvayatānena te devā bhāvayantu vaḥ .
parasparaṃ bhāvayantaḥ śreyaḥ paramavāpsyatha ||3-11||
Sloka (श्लोक) 12
इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः |
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुङ्क्ते स्तेन एव सः ||३-१२||
iṣṭānbhogānhi vo devā dāsyante yajñabhāvitāḥ .
tairdattānapradāyaibhyo yo bhuṅkte stena eva saḥ ||3-12||
Sloka (श्लोक) 13
यज्ञशिष्टाशिनः सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः |
भुञ्जते ते त्वघं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात् ||३-१३||
yajñaśiṣṭāśinaḥ santo mucyante sarvakilbiṣaiḥ .
bhuñjate te tvaghaṃ pāpā ye pacantyātmakāraṇāt ||3-13||
Sloka (श्लोक) 14
अन्नाद्भवन्ति भूतानि पर्जन्यादन्नसम्भवः |
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः ||३-१४||
annādbhavanti bhūtāni parjanyādannasambhavaḥ .
yajñādbhavati parjanyo yajñaḥ karmasamudbhavaḥ ||3-14||
Sloka (श्लोक) 15
कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् |
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् ||३-१५||
karma brahmodbhavaṃ viddhi brahmākṣarasamudbhavam .
tasmātsarvagataṃ brahma nityaṃ yajñe pratiṣṭhitam ||3-15||
Sloka (श्लोक) 16
एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्तयतीह यः |
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति ||३-१६||
evaṃ pravartitaṃ cakraṃ nānuvartayatīha yaḥ .
aghāyurindriyārāmo moghaṃ pārtha sa jīvati ||3-16||
Sloka (श्लोक) 17
यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानवः |
आत्मन्येव च सन्तुष्टस्तस्य कार्यं न विद्यते ||३-१७||
yastvātmaratireva syādātmatṛptaśca mānavaḥ .
ātmanyeva ca santuṣṭastasya kāryaṃ na vidyate ||3-17||
Sloka (श्लोक) 18
नैव तस्य कृतेनार्थो नाकृतेनेह कश्चन |
न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रयः ||३-१८||
naiva tasya kṛtenārtho nākṛteneha kaścana .
na cāsya sarvabhūteṣu kaścidarthavyapāśrayaḥ ||3-18||
Sloka (श्लोक) 19
तस्मादसक्तः सततं कार्यं कर्म समाचर |
असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुषः ||३-१९||
tasmādasaktaḥ satataṃ kāryaṃ karma samācara .
asakto hyācarankarma paramāpnoti pūruṣaḥ ||3-19||
Sloka (श्लोक) 20
कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादयः |
लोकसंग्रहमेवापि सम्पश्यन्कर्तुमर्हसि ||३-२०||
karmaṇaiva hi saṃsiddhimāsthitā janakādayaḥ .
lokasaṃgrahamevāpi sampaśyankartumarhasi ||3-20||
Sloka (श्लोक) 21
यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः |
स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते ||३-२१||
yadyadācarati śreṣṭhastattadevetaro janaḥ .
sa yatpramāṇaṃ kurute lokastadanuvartate ||3-21||
Sloka (श्लोक) 22
न मे पार्थास्ति कर्तव्यं त्रिषु लोकेषु किञ्चन |
नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि ||३-२२||
na me pārthāsti kartavyaṃ triṣu lokeṣu kiñcana .
nānavāptamavāptavyaṃ varta eva ca karmaṇi ||3-22||
Sloka (श्लोक) 23
यदि ह्यहं न वर्तेयं जातु कर्मण्यतन्द्रितः |
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ||३-२३||
yadi hyahaṃ na varteyaṃ jātu karmaṇyatandritaḥ .
mama vartmānuvartante manuṣyāḥ pārtha sarvaśaḥ ||3-23||
Sloka (श्लोक) 24
उत्सीदेयुरिमे लोका न कुर्यां कर्म चेदहम् |
सङ्करस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमाः प्रजाः ||३-२४||
utsīdeyurime lokā na kuryāṃ karma cedaham .
saṅkarasya ca kartā syāmupahanyāmimāḥ prajāḥ ||3-24||
Sloka (श्लोक) 25
सक्ताः कर्मण्यविद्वांसो यथा कुर्वन्ति भारत |
कुर्याद्विद्वांस्तथासक्तश्चिकीर्षुर्लोकसंग्रहम् ||३-२५||
saktāḥ karmaṇyavidvāṃso yathā kurvanti bhārata .
kuryādvidvāṃstathāsaktaścikīrṣurlokasaṃgraham ||3-25||
Sloka (श्लोक) 26
न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम् |
जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्तः समाचरन् ||३-२६||
na buddhibhedaṃ janayedajñānāṃ karmasaṅginām .
joṣayetsarvakarmāṇi vidvānyuktaḥ samācaran ||3-26||
Sloka (श्लोक) 27
प्रकृतेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः |
अहङ्कारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते ||३-२७||
prakṛteḥ kriyamāṇāni guṇaiḥ karmāṇi sarvaśaḥ .
ahaṅkāravimūḍhātmā kartāhamiti manyate ||3-27||
Sloka (श्लोक) 28
तत्त्ववित्तु महाबाहो गुणकर्मविभागयोः |
गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते ||३-२८||
tattvavittu mahābāho guṇakarmavibhāgayoḥ .
guṇā guṇeṣu vartanta iti matvā na sajjate ||3-28||
Sloka (श्लोक) 29
प्रकृतेर्गुणसम्मूढाः सज्जन्ते गुणकर्मसु |
तानकृत्स्नविदो मन्दान्कृत्स्नविन्न विचालयेत् ||३-२९||
prakṛterguṇasammūḍhāḥ sajjante guṇakarmasu .
tānakṛtsnavido mandānkṛtsnavinna vicālayet ||3-29||
Sloka (श्लोक) 30
मयि सर्वाणि कर्माणि संन्यस्याध्यात्मचेतसा |
निराशीर्निर्ममो भूत्वा युध्यस्व विगतज्वरः ||३-३०||
mayi sarvāṇi karmāṇi saṃnyasyādhyātmacetasā .
nirāśīrnirmamo bhūtvā yudhyasva vigatajvaraḥ ||3-30||
Sloka (श्लोक) 31
ये मे मतमिदं नित्यमनुतिष्ठन्ति मानवाः |
श्रद्धावन्तोऽनसूयन्तो मुच्यन्ते तेऽपि कर्मभिः ||३-३१||
ye me matamidaṃ nityamanutiṣṭhanti mānavāḥ .
śraddhāvanto.anasūyanto mucyante te.api karmabhiḥ ||3-31||
Sloka (श्लोक) 32
ये त्वेतदभ्यसूयन्तो नानुतिष्ठन्ति मे मतम् |
सर्वज्ञानविमूढांस्तान्विद्धि नष्टानचेतसः ||३-३२||
ye tvetadabhyasūyanto nānutiṣṭhanti me matam .
sarvajñānavimūḍhāṃstānviddhi naṣṭānacetasaḥ ||3-32||
Sloka (श्लोक) 33
सदृशं चेष्टते स्वस्याः प्रकृतेर्ज्ञानवानपि |
प्रकृतिं यान्ति भूतानि निग्रहः किं करिष्यति ||३-३३||
sadṛśaṃ ceṣṭate svasyāḥ prakṛterjñānavānapi .
prakṛtiṃ yānti bhūtāni nigrahaḥ kiṃ kariṣyati ||3-33||
Sloka (श्लोक) 34
इन्द्रियस्येन्द्रियस्यार्थे रागद्वेषौ व्यवस्थितौ |
तयोर्न वशमागच्छेत्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ ||३-३४||
indriyasyendriyasyārthe rāgadveṣau vyavasthitau .
tayorna vaśamāgacchettau hyasya paripanthinau ||3-34||
Sloka (श्लोक) 35
श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात् |
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः ||३-३५||
śreyānsvadharmo viguṇaḥ paradharmātsvanuṣṭhitāt .
svadharme nidhanaṃ śreyaḥ paradharmo bhayāvahaḥ ||3-35||
Sloka (श्लोक) 36
अर्जुन उवाच |
अथ केन प्रयुक्तोऽयं पापं चरति पूरुषः |
अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजितः ||३-३६||
arjuna uvāca .
atha kena prayukto.ayaṃ pāpaṃ carati pūruṣaḥ .
anicchannapi vārṣṇeya balādiva niyojitaḥ ||3-36||
Sloka (श्लोक) 37
श्रीभगवानुवाच |
काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद्भवः |
महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम् ||३-३७||
śrībhagavānuvāca .
kāma eṣa krodha eṣa rajoguṇasamudbhavaḥ .
mahāśano mahāpāpmā viddhyenamiha vairiṇam ||3-37||
Sloka (श्लोक) 38
धूमेनाव्रियते वह्निर्यथादर्शो मलेन च |
यथोल्बेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् ||३-३८||
dhūmenāvriyate vahniryathādarśo malena ca .
yatholbenāvṛto garbhastathā tenedamāvṛtam ||3-38||
Sloka (श्लोक) 39
आवृतं ज्ञानमेतेन ज्ञानिनो नित्यवैरिणा |
कामरूपेण कौन्तेय दुष्पूरेणानलेन च ||३-३९||
āvṛtaṃ jñānametena jñānino nityavairiṇā .
kāmarūpeṇa kaunteya duṣpūreṇānalena ca ||3-39||
Sloka (श्लोक) 40
इन्द्रियाणि मनो बुद्धिरस्याधिष्ठानमुच्यते |
एतैर्विमोहयत्येष ज्ञानमावृत्य देहिनम् ||३-४०||
indriyāṇi mano buddhirasyādhiṣṭhānamucyate .
etairvimohayatyeṣa jñānamāvṛtya dehinam ||3-40||
Sloka (श्लोक) 41
तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ नियम्य भरतर्षभ |
पाप्मानं प्रजहि ह्येनं ज्ञानविज्ञाननाशनम् ||३-४१||
tasmāttvamindriyāṇyādau niyamya bharatarṣabha .
pāpmānaṃ prajahi hyenaṃ jñānavijñānanāśanam ||3-41||
Sloka (श्लोक) 42
इन्द्रियाणि पराण्याहुरिन्द्रियेभ्यः परं मनः |
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ||३-४२||
indriyāṇi parāṇyāhurindriyebhyaḥ paraṃ manaḥ .
manasastu parā buddhiryo buddheḥ paratastu saḥ ||3-42||
Sloka (श्लोक) 43
एवं बुद्धेः परं बुद्ध्वा संस्तभ्यात्मानमात्मना |
जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् ||३-४३||
evaṃ buddheḥ paraṃ buddhvā saṃstabhyātmānamātmanā .
jahi śatruṃ mahābāho kāmarūpaṃ durāsadam ||3-43||