Sloka (श्लोक) 1
श्रीभगवानुवाच |
इमं विवस्वते योगं प्रोक्तवानहमव्ययम् |
विवस्वान्मनवे प्राह मनुरिक्ष्वाकवेऽब्रवीत् ||४-१||
śrībhagavānuvāca .
imaṃ vivasvate yogaṃ proktavānahamavyayam .
vivasvānmanave prāha manurikṣvākave.abravīt ||4-1||
Sloka (श्लोक) 2
एवं परम्पराप्राप्तमिमं राजर्षयो विदुः |
स कालेनेह महता योगो नष्टः परन्तप ||४-२||
evaṃ paramparāprāptamimaṃ rājarṣayo viduḥ .
sa kāleneha mahatā yogo naṣṭaḥ parantapa ||4-2||
Sloka (श्लोक) 3
स एवायं मया तेऽद्य योगः प्रोक्तः पुरातनः |
भक्तोऽसि मे सखा चेति रहस्यं ह्येतदुत्तमम् ||४-३||
sa evāyaṃ mayā te.adya yogaḥ proktaḥ purātanaḥ .
bhakto.asi me sakhā ceti rahasyaṃ hyetaduttamam ||4-3||
Sloka (श्लोक) 4
अर्जुन उवाच |
अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः |
कथमेतद्विजानीयां त्वमादौ प्रोक्तवानिति ||४-४||
arjuna uvāca .
aparaṃ bhavato janma paraṃ janma vivasvataḥ .
kathametadvijānīyāṃ tvamādau proktavāniti ||4-4||
Sloka (श्लोक) 5
श्रीभगवानुवाच |
बहूनि मे व्यतीतानि जन्मानि तव चार्जुन |
तान्यहं वेद सर्वाणि न त्वं वेत्थ परन्तप ||४-५||
śrībhagavānuvāca .
bahūni me vyatītāni janmāni tava cārjuna .
tānyahaṃ veda sarvāṇi na tvaṃ vettha parantapa ||4-5||
Sloka (श्लोक) 6
अजोऽपि सन्नव्ययात्मा भूतानामीश्वरोऽपि सन् |
प्रकृतिं स्वामधिष्ठाय सम्भवाम्यात्ममायया ||४-६||
ajo.api sannavyayātmā bhūtānāmīśvaro.api san .
prakṛtiṃ svāmadhiṣṭhāya sambhavāmyātmamāyayā ||4-6||
Sloka (श्लोक) 7
यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत |
अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम् ||४-७||
yadā yadā hi dharmasya glānirbhavati bhārata .
abhyutthānamadharmasya tadātmānaṃ sṛjāmyaham ||4-7||
Sloka (श्लोक) 8
परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् |
धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ||४-८||
paritrāṇāya sādhūnāṃ vināśāya ca duṣkṛtām .
dharmasaṃsthāpanārthāya sambhavāmi yuge yuge ||4-8||
Sloka (श्लोक) 9
जन्म कर्म च मे दिव्यमेवं यो वेत्ति तत्त्वतः |
त्यक्त्वा देहं पुनर्जन्म नैति मामेति सोऽर्जुन ||४-९||
janma karma ca me divyamevaṃ yo vetti tattvataḥ .
tyaktvā dehaṃ punarjanma naiti māmeti so.arjuna ||4-9||
Sloka (श्लोक) 10
वीतरागभयक्रोधा मन्मया मामुपाश्रिताः |
बहवो ज्ञानतपसा पूता मद्भावमागताः ||४-१०||
vītarāgabhayakrodhā manmayā māmupāśritāḥ .
bahavo jñānatapasā pūtā madbhāvamāgatāḥ ||4-10||
Sloka (श्लोक) 11
ये यथा मां प्रपद्यन्ते तांस्तथैव भजाम्यहम् |
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ||४-११||
ye yathā māṃ prapadyante tāṃstathaiva bhajāmyaham .
mama vartmānuvartante manuṣyāḥ pārtha sarvaśaḥ ||4-11||
Sloka (श्लोक) 12
काङ्क्षन्तः कर्मणां सिद्धिं यजन्त इह देवताः |
क्षिप्रं हि मानुषे लोके सिद्धिर्भवति कर्मजा ||४-१२||
kāṅkṣantaḥ karmaṇāṃ siddhiṃ yajanta iha devatāḥ .
kṣipraṃ hi mānuṣe loke siddhirbhavati karmajā ||4-12||
Sloka (श्लोक) 13
चातुर्वर्ण्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः |
तस्य कर्तारमपि मां विद्ध्यकर्तारमव्ययम् ||४-१३||
cāturvarṇyaṃ mayā sṛṣṭaṃ guṇakarmavibhāgaśaḥ .
tasya kartāramapi māṃ viddhyakartāramavyayam ||4-13||
Sloka (श्लोक) 14
न मां कर्माणि लिम्पन्ति न मे कर्मफले स्पृहा |
इति मां योऽभिजानाति कर्मभिर्न स बध्यते ||४-१४||
na māṃ karmāṇi limpanti na me karmaphale spṛhā .
iti māṃ yo.abhijānāti karmabhirna sa badhyate ||4-14||
Sloka (श्लोक) 15
एवं ज्ञात्वा कृतं कर्म पूर्वैरपि मुमुक्षुभिः |
कुरु कर्मैव तस्मात्त्वं पूर्वैः पूर्वतरं कृतम् ||४-१५||
evaṃ jñātvā kṛtaṃ karma pūrvairapi mumukṣubhiḥ .
kuru karmaiva tasmāttvaṃ pūrvaiḥ pūrvataraṃ kṛtam ||4-15||
Sloka (श्लोक) 16
किं कर्म किमकर्मेति कवयोऽप्यत्र मोहिताः |
तत्ते कर्म प्रवक्ष्यामि यज्ज्ञात्वा मोक्ष्यसेऽशुभात् ||४-१६||
kiṃ karma kimakarmeti kavayo.apyatra mohitāḥ .
tatte karma pravakṣyāmi yajjñātvā mokṣyase.aśubhāt ||4-16||
Sloka (श्लोक) 17
कर्मणो ह्यपि बोद्धव्यं बोद्धव्यं च विकर्मणः |
अकर्मणश्च बोद्धव्यं गहना कर्मणो गतिः ||४-१७||
karmaṇo hyapi boddhavyaṃ boddhavyaṃ ca vikarmaṇaḥ .
akarmaṇaśca boddhavyaṃ gahanā karmaṇo gatiḥ ||4-17||
Sloka (श्लोक) 18
कर्मण्यकर्म यः पश्येदकर्मणि च कर्म यः |
स बुद्धिमान्मनुष्येषु स युक्तः कृत्स्नकर्मकृत् ||४-१८||
karmaṇyakarma yaḥ paśyedakarmaṇi ca karma yaḥ .
sa buddhimānmanuṣyeṣu sa yuktaḥ kṛtsnakarmakṛt ||4-18||
Sloka (श्लोक) 19
यस्य सर्वे समारम्भाः कामसङ्कल्पवर्जिताः |
ज्ञानाग्निदग्धकर्माणं तमाहुः पण्डितं बुधाः ||४-१९||
yasya sarve samārambhāḥ kāmasaṅkalpavarjitāḥ .
jñānāgnidagdhakarmāṇaṃ tamāhuḥ paṇḍitaṃ budhāḥ ||4-19||
Sloka (श्लोक) 20
त्यक्त्वा कर्मफलासङ्गं नित्यतृप्तो निराश्रयः |
कर्मण्यभिप्रवृत्तोऽपि नैव किञ्चित्करोति सः ||४-२०||
tyaktvā karmaphalāsaṅgaṃ nityatṛpto nirāśrayaḥ .
karmaṇyabhipravṛtto.api naiva kiñcitkaroti saḥ ||4-20||
Sloka (श्लोक) 21
निराशीर्यतचित्तात्मा त्यक्तसर्वपरिग्रहः |
शारीरं केवलं कर्म कुर्वन्नाप्नोति किल्बिषम् ||४-२१||
nirāśīryatacittātmā tyaktasarvaparigrahaḥ .
śārīraṃ kevalaṃ karma kurvannāpnoti kilbiṣam ||4-21||
Sloka (श्लोक) 22
यदृच्छालाभसन्तुष्टो द्वन्द्वातीतो विमत्सरः |
समः सिद्धावसिद्धौ च कृत्वापि न निबध्यते ||४-२२||
yadṛcchālābhasantuṣṭo dvandvātīto vimatsaraḥ .
samaḥ siddhāvasiddhau ca kṛtvāpi na nibadhyate ||4-22||
Sloka (श्लोक) 23
गतसङ्गस्य मुक्तस्य ज्ञानावस्थितचेतसः |
यज्ञायाचरतः कर्म समग्रं प्रविलीयते ||४-२३||
gatasaṅgasya muktasya jñānāvasthitacetasaḥ .
yajñāyācarataḥ karma samagraṃ pravilīyate ||4-23||
Sloka (श्लोक) 24
ब्रह्मार्पणं ब्रह्म हविर्ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणा हुतम् |
ब्रह्मैव तेन गन्तव्यं ब्रह्मकर्मसमाधिना ||४-२४||
brahmārpaṇaṃ brahma havirbrahmāgnau brahmaṇā hutam .
brahmaiva tena gantavyaṃ brahmakarmasamādhinā ||4-24||
Sloka (श्लोक) 25
दैवमेवापरे यज्ञं योगिनः पर्युपासते |
ब्रह्माग्नावपरे यज्ञं यज्ञेनैवोपजुह्वति ||४-२५||
daivamevāpare yajñaṃ yoginaḥ paryupāsate .
brahmāgnāvapare yajñaṃ yajñenaivopajuhvati ||4-25||
Sloka (श्लोक) 26
श्रोत्रादीनीन्द्रियाण्यन्ये संयमाग्निषु जुह्वति |
शब्दादीन्विषयानन्य इन्द्रियाग्निषु जुह्वति ||४-२६||
śrotrādīnīndriyāṇyanye saṃyamāgniṣu juhvati .
śabdādīnviṣayānanya indriyāgniṣu juhvati ||4-26||
Sloka (श्लोक) 27
सर्वाणीन्द्रियकर्माणि प्राणकर्माणि चापरे |
आत्मसंयमयोगाग्नौ जुह्वति ज्ञानदीपिते ||४-२७||
sarvāṇīndriyakarmāṇi prāṇakarmāṇi cāpare .
ātmasaṃyamayogāgnau juhvati jñānadīpite ||4-27||
Sloka (श्लोक) 28
द्रव्ययज्ञास्तपोयज्ञा योगयज्ञास्तथापरे |
स्वाध्यायज्ञानयज्ञाश्च यतयः संशितव्रताः ||४-२८||
dravyayajñāstapoyajñā yogayajñāstathāpare .
svādhyāyajñānayajñāśca yatayaḥ saṃśitavratāḥ ||4-28||
Sloka (श्लोक) 29
अपाने जुह्वति प्राणं प्राणेऽपानं तथापरे |
प्राणापानगती रुद्ध्वा प्राणायामपरायणाः ||४-२९||
apāne juhvati prāṇaṃ prāṇe.apānaṃ tathāpare .
prāṇāpānagatī ruddhvā prāṇāyāmaparāyaṇāḥ ||4-29||
Sloka (श्लोक) 30
अपरे नियताहाराः प्राणान्प्राणेषु जुह्वति |
सर्वेऽप्येते यज्ञविदो यज्ञक्षपितकल्मषाः ||४-३०||
apare niyatāhārāḥ prāṇānprāṇeṣu juhvati .
sarve.apyete yajñavido yajñakṣapitakalmaṣāḥ ||4-30||
Sloka (श्लोक) 31
यज्ञशिष्टामृतभुजो यान्ति ब्रह्म सनातनम् |
नायं लोकोऽस्त्ययज्ञस्य कुतोऽन्यः कुरुसत्तम ||४-३१||
yajñaśiṣṭāmṛtabhujo yānti brahma sanātanam .
nāyaṃ loko.astyayajñasya kuto.anyaḥ kurusattama ||4-31||
Sloka (श्लोक) 32
एवं बहुविधा यज्ञा वितता ब्रह्मणो मुखे |
कर्मजान्विद्धि तान्सर्वानेवं ज्ञात्वा विमोक्ष्यसे ||४-३२||
evaṃ bahuvidhā yajñā vitatā brahmaṇo mukhe .
karmajānviddhi tānsarvānevaṃ jñātvā vimokṣyase ||4-32||
Sloka (श्लोक) 33
श्रेयान्द्रव्यमयाद्यज्ञाज्ज्ञानयज्ञः परन्तप |
सर्वं कर्माखिलं पार्थ ज्ञाने परिसमाप्यते ||४-३३||
śreyāndravyamayādyajñājjñānayajñaḥ parantapa .
sarvaṃ karmākhilaṃ pārtha jñāne parisamāpyate ||4-33||
Sloka (श्लोक) 34
तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया |
उपदेक्ष्यन्ति ते ज्ञानं ज्ञानिनस्तत्त्वदर्शिनः ||४-३४||
tadviddhi praṇipātena paripraśnena sevayā .
upadekṣyanti te jñānaṃ jñāninastattvadarśinaḥ ||4-34||
Sloka (श्लोक) 35
यज्ज्ञात्वा न पुनर्मोहमेवं यास्यसि पाण्डव |
येन भूतान्यशेषेण द्रक्ष्यस्यात्मन्यथो मयि (var अशेषाणि) ||४-३५||
yajjñātvā na punarmohamevaṃ yāsyasi pāṇḍava .
yena bhūtānyaśeṣāṇi drakṣyasyātmanyatho mayi ||4-35||
Sloka (श्लोक) 36
अपि चेदसि पापेभ्यः सर्वेभ्यः पापकृत्तमः |
सर्वं ज्ञानप्लवेनैव वृजिनं सन्तरिष्यसि ||४-३६||
api cedasi pāpebhyaḥ sarvebhyaḥ pāpakṛttamaḥ .
sarvaṃ jñānaplavenaiva vṛjinaṃ santariṣyasi ||4-36||
Sloka (श्लोक) 37
यथैधांसि समिद्धोऽग्निर्भस्मसात्कुरुतेऽर्जुन |
ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मसात्कुरुते तथा ||४-३७||
yathaidhāṃsi samiddho.agnirbhasmasātkurute.arjuna .
jñānāgniḥ sarvakarmāṇi bhasmasātkurute tathā ||4-37||
Sloka (श्लोक) 38
न हि ज्ञानेन सदृशं पवित्रमिह विद्यते |
तत्स्वयं योगसंसिद्धः कालेनात्मनि विन्दति ||४-३८||
na hi jñānena sadṛśaṃ pavitramiha vidyate .
tatsvayaṃ yogasaṃsiddhaḥ kālenātmani vindati ||4-38||
Sloka (श्लोक) 39
श्रद्धावाँल्लभते ज्ञानं तत्परः संयतेन्द्रियः |
ज्ञानं लब्ध्वा परां शान्तिमचिरेणाधिगच्छति ||४-३९||
śraddhāvā.Nllabhate jñānaṃ tatparaḥ saṃyatendriyaḥ .
jñānaṃ labdhvā parāṃ śāntimacireṇādhigacchati ||4-39||
Sloka (श्लोक) 40
अज्ञश्चाश्रद्दधानश्च संशयात्मा विनश्यति |
नायं लोकोऽस्ति न परो न सुखं संशयात्मनः ||४-४०||
ajñaścāśraddadhānaśca saṃśayātmā vinaśyati .
nāyaṃ loko.asti na paro na sukhaṃ saṃśayātmanaḥ ||4-40||
Sloka (श्लोक) 41
योगसंन्यस्तकर्माणं ज्ञानसञ्छिन्नसंशयम् |
आत्मवन्तं न कर्माणि निबध्नन्ति धनञ्जय ||४-४१||
yogasaṃnyastakarmāṇaṃ jñānasañchinnasaṃśayam .
ātmavantaṃ na karmāṇi nibadhnanti dhanañjaya ||4-41||
Sloka (श्लोक) 42
तस्मादज्ञानसम्भूतं हृत्स्थं ज्ञानासिनात्मनः |
छित्त्वैनं संशयं योगमातिष्ठोत्तिष्ठ भारत ||४-४२||
tasmādajñānasambhūtaṃ hṛtsthaṃ jñānāsinātmanaḥ .
chittvainaṃ saṃśayaṃ yogamātiṣṭhottiṣṭha bhārata ||4-42||